De clog of klompschoen ontstaat aan het begin van de negentiende eeuw uit armoede, als schoeisel voor wie geen nieuwe houten klompen – laat staan leren schoenen – kan bekostigen en zodoende zelf maar iets in elkaar spijkert met onderdelen van afgedragen exemplaren. Het idee om leer of textiel op een houten onderwerk te nagelen, is echter al veel ouder; het stamt uit de middeleeuwen, een tijd waarin afval op straat wordt gegooid. Om te voorkomen dat ze door de smurrie moeten waden, lopen sommige stadsbewoners op zelf gefabriceerd schoeisel met dikke houten zolen.

Boeren en burgers

In de negentiende eeuw wordt de klompschoen echt gemeengoed. Met mode hebben deze werkschoenen nog niets te maken; het houten onderwerk is makkelijk en goedkoop te maken en waterbestendig. Stro erin zorgt voor warmte, een stuk papier fungeert als inlegzool. De klomp wordt vooral gedragen door boeren en veenarbeiders, die werken in natte of drassige gebieden. Voor vissers is er een variant met een hoge schacht, een lieslaars bijna. Hoewel het ondenkbaar is om je op klompen – dat zijn immers schoenen voor boeren – in de stad te begeven, worden ze tijdens de Tweede Wereldoorlog door steeds meer andere lagen van de bevolking gedragen. De reden: leren schoenen zijn verboden. Al het leer dat in de bezette gebieden voorhanden is, wordt naar Duitsland verscheept en verwerkt tot laarzen, jassen en zadels voor het Duitse leger. Ook na de oorlog wordt de klompschoen nog lang gedragen, puur vanwege gebrek aan materialen.

Gewild mode-item

Eind jaren ’60 komt de ommekeer en wordt de plattelandscultuur onderdeel van het modebeeld. “Dat zegt alles over de welvaart die er toen was”, weet Inge Specht, conservator van het Nederlands Leder en Schoenenmuseum. “Op een gegeven moment kon iedereen zich schoenen veroorloven en viel die maatschappelijke classificering weg.” De klomp wordt een gewild mode-item onder jong en hip Nederland. Schoenontwerper Jan Jansen introduceert een aantal modellen op een houten zool, waaronder de ‘Woody’-sandaal (1969). Charles Bergmans, zoon van schoenenfabrikant Koos ‘Jac.’ Bergmans, ontwerpt enkele jaren later de elegante ‘High Grade 1’(1971), mét hoge hak.

 Het houten onderwerk is op den duur het enige wat deze modeschoenen nog aan de originele arbeidersklomp verbindt. Specht: “En die waren tot in de puntjes gestileerd, terwijl bij sommige werkmanschoenen de linker- en rechterexemplaren niet eens gelijk waren.” Eind jaren ’70 doet de Zweedse muil zijn intrede in het internationale modelandschap, een instapper waarvan het leren bovenwerk op de houten zool genageld is. De clog en varianten hierop, zoals sandalen met een plateauzool en modellen met een onderwerk van kurk, zijn gedurende de jaren ’80 en ’90 geliefde items voor vrouwen.

Zomers & bohemien

In 2010 maakt de clog een comeback in de zomercollecties van Louis Vuitton en Chanel. Karl Lagerfeld laat een decor in countrystijl optrekken; de modellen lopen op rijkelijk gedecoreerde clogs over een met hooi en stro bezaaide catwalk. Ook in Nederland wordt geëxperimenteerd. Karin Janssen richt in 2010 het label Loexs op; handgemaakte kleppers met leren schachten in drie kleuren, te vouwen in elke gewenste vorm. Maryline Liabeuf, voorheen eigenaar van schoenenwinkel LeBeuf in Amsterdam, start in 2014 het merk Fryskes met klompsandalen van beukenhout en leer.

Buiten Nederland en dan met name in Scandinavië zijn meer voorbeelden te vinden van labels die zich toeleggen op de productie van klompjes, zoals de Zweedse merken Calou en Swedish Hasbeens en het Deense Sanita. De clog en alle variaties daarop – kleppertjes, wreefsandalen en instappers – behoren tot vaste items in vele zomergarderobes. Op zonnige dagen voegen ze nét dat vleugje bohemien toe aan een outfit. Een schoen die voor een dubbeltje geboren is, kan blijkbaar toch een kwartje worden.

Foto 1 (header): King Louie, Foto 2 (Mijnwerkersschoen), 3 (Charles Bergmans) en 4 (Loexs): Nederlands Leder en Schoenenmuseum, foto 5 (Eckhaus Latta): Jeroen Snijders, foto 6: Swedish Hasbeens, foto 7: Sanita.

Dit artikel is verschenen in Schoenvisie 7-2016.