Na een verwoestende brand verhuisde het familiebedrijf Waardijk Schoenen in 2015 naar een nieuwe locatie in Alkmaar. Onder de oude winkel deden archeologen een bijzondere vondst: een leren muiltje dat toebehoorde aan de zeventiende-eeuwse schrijver Maria Tesselschade Roemers Visscher, een icoon voor de stad. Ondernemer Bert Waardijk liet een replica maken. “Dit is een geluk bij een ongeluk geweest.”

“Het is bijna niet voor te stellen”, zegt Bert Waardijk, de eigenaar van Waardijk Schoenen. “Veertig jaar hebben we onze klanten met veel plezier in onze vroegere winkel geholpen, en al die tijd lag dit bijzondere schoentje onder onze voeten.” Na een verwoestende nieuwjaarsbrand, waarbij het pand van Waardijk Schoenen tot op de grond afbrandt, verhuist het familiebedrijf begin 2015 naar een nieuwe locatie in Alkmaar. Onder de oude zaak stuiten archeologen op persoonlijke bezittingen van de zeventiende-eeuwse schrijver Maria Tesselschade Roemers Visscher. Zij woonde vanaf 1629 tot haar dood in 1649 in het pand aan de Langestraat. Onder de vondsten bevinden zich haar trouwring en een leren muiltje. Het meer dan 400 jaar oude schoentje – maat 34 – is nog vrijwel intact. “Het leer is door de tijd aangetast, maar het model zelf zit zo vernuftig in elkaar dat je er bij wijze van spreken zo op zou kunnen weglopen”, vertelt Waardijk. “Het is heel speciaal dat we hebben kunnen achterhalen aan wie het schoentje toebehoorde: een bijzondere en getalenteerde vrouw, die haar tijd ver vooruit was.”

Muze van de Muiderkring

Maria Tesselschade Roemers Visscher (1594-1649) is de dochter van een rijke Amsterdamse reder. Ze dankt haar tweede voornaam aan de grote scheepsramp die een paar maanden voor haar geboorte plaatsvond. Op Kerstavond 1593 ging tijdens een storm op Texel een konvooi van veertig volgeladen schepen verloren. Roemers Visschers vader had geld in de lading zitten en leed er grote financiële schade door. Humor had hij wel: zijn jongste dochter, die niet lang daarna geboren werd, kreeg de roepnaam ‘Tesselschade’. “Anders dan de meeste vrouwen in die tijd kreeg Maria Tesselschade een bijzonder goede opvoeding”, vertelt Waardijk. “Ze sprak Frans, Italiaans en Latijn, was onderlegd in de literatuur en bespeelde meerdere muziekinstrumenten.” Roemers Visscher maakte deel uit van de zogenaamde ‘Muiderkring’. Dit was de vriendengroep rondom P.C. Hooft, die regelmatig samenkwam op het Muiderslot. De redersdochter was goed bevriend met Hooft en de andere grote auteurs van haar tijd: Bredero, Cats, Huygens en Vondel. “Ze werd in haar tijd de muze van de Muiderkring genoemd. Ze was een inspiratiebron voor iedereen om haar heen.”

Geen portret

Na haar huwelijk verhuist Roemers Visscher in 1629 naar Alkmaar. Volgens Waardijk heeft ze het daar niet makkelijk gehad. “Niet lang daarna verloor ze haar echtgenoot en dochter; ze stierven in 1634 onverwacht en op dezelfde dag. Hoewel sommige schrijversvrienden heimelijk of openlijk verliefd op haar waren, is ze nooit hertrouwd. Ze koos ervoor om onafhankelijk te blijven.” Veel van haar gedichten en correspondentie zijn bewaard gebleven. Maar hoe ze eruitzag, dat weten we niet. “Er zijn geen portretten van Maria Tesselschade”, vertelt Waardijk. “Haar trouwring en muiltje zijn de meest persoonlijke overblijfselen die we van haar hebben. Ze bieden ons de mogelijkheid om letterlijk in haar schoenen te gaan staan.”

Tot leven wekken

Hier moet ik meer mee, dacht de ondernemer. Zo komt hij op het idee een replica te laten maken. “Ik wilde de schoen, en daarmee het verhaal van Maria Tesselschade, weer tot leven wekken. Je hebt te maken met honderden jaren oude technieken, dus je kunt je voorstellen dat het niet makkelijk was om een geschikte ambachtsman te vinden. Uiteindelijk zijn we bij meesterschoenmaker René van den Berg uitgekomen (die onder meer werkt voor Jan Taminiau en Rodrigo Otazu, red.). Hij is er twee volle weken mee bezig geweest en heeft het origineel heel dicht weten te benaderen. Ik ben ontzettend trots op het eindresultaat.”

(Tekst gaat verder onder kader)

‘Het was alsof ik opnieuw moest leren schoenmaken’

Meesterschoenmaker René van den Berg: “Ik vond het een interessante uitdaging: een replica maken van een 400 jaar oude schoen. Ook het verhaal achter het muiltje van Maria Tesselschade sprak me aan. Alleen al het feit dat de schoen puur boven water is gekomen doordat het bedrijfspand van Waardijk afbrandde – zonder de brand was het muiltje nooit gevonden. Dat zo’n ramp tot iets positiefs kan leiden, vind ik een mooi gegeven. Ik heb er respect voor dat Bert zoveel moeite heeft gedaan om het verhaal van Maria Tesselschade met anderen te delen.”

“Het maken van de replica betekende dat ik me moest verplaatsen in de ambachtsmensen van 400 jaar geleden. Voor mij voelde dat alsof ik opnieuw leerde schoenmaken. Om een voorbeeld te noemen: vroeger kenden ze geen linker- en rechterschoenen. Schoenmakers werkten met symmetrische leesten. Daarnaast hadden ze nog geen beschikking over de middelen die we nu hebben. Aan het muiltje van Maria Tesselschade is geen machine te pas gekomen. Ik heb me nog het meest verbaasd over de verfijndheid van het ontwerp. Er zit enorm veel aandacht en techniek in, zoals de detaillering van de perforaties in het leer. Zulke schoenen maken ze tegenwoordig niet meer.”

In de schoenen van je idool

Waardijk laat twee paar maken. Een paar op ware grootte, dat tot 12 mei in het Muiderslot te zien is en daarna wordt opgenomen in de vaste collectie van het Stedelijk Museum in Alkmaar. Het tweede paar is op 20 december 2018 aan cabaretier Karin Bloemen uitgereikt bij de kick-off van Waardijks project ‘In de schoenen van’. “Maria Tesselschade is voor veel mensen een voorbeeld. Zo ook voor Karin, die zich met haar verwant voelt. Ze delen de liefde voor taal, dichtkunst, zang, vrouwenemancipatie en niet et vergeten de stad Alkmaar”, legt de ondernemer uit. “We wilden mensen uitnodigen om ook in de schoenen van hun idool te gaan staan. De tien mooiste inzendingen hebben we beloond met mooie prijzen.”

Geluk bij een ongeluk

De afgelopen maanden is Waardijk op een heel andere manier met het schoenenvak bezig geweest. “Alkmaar staat vooral bekend om zijn kaasmarkt, maar er is hier op cultureel vlak nog zoveel meer te beleven. De vondst van het schoentje gaf ons de kans om Maria Tesselschade in de spotlights te zetten. Met de replica willen we een permanent eerbetoon aan haar brengen.” De vondst is een geluk bij een ongeluk geweest, zegt hij er nu over. “Na de brand kregen we te maken met archeologische verplichtingen, alvorens er een nieuwe bouwvergunning afgegeven kon worden. Inmiddels zitten we op een prachtige nieuwe locatie in dezelfde straat en hebben we onze schoenenwinkel uitgebreid met een restaurant. Dit is Waardijk 2.0. We zullen nooit helemaal van de brand loskomen, maar hebben het een plek kunnen geven. Het is belangrijk om niet in verdriet te blijven hangen en gewoon door te gaan. Dit soort projecten, en de energie die ik daarvan krijg, helpen daarbij.”

Wil je meer weten over het muiltje van Maria Tesselschade? Bekijk hier de korte documentaire over de vondst: 

Het muiltje van Maria Tesselschade, zoals het bij de opgraving aangetroffen werd

René van den Berg en Bert Waardijk, met in hun handen de replica van het schoentje

Karin Bloemen krijgt het tweede replica-paar uitgereikt.

Foto’s: Norbert Reijngoud/Fotostudio Reijngoud